Safiye Erol... Türk edebiyâtının adı
az bilinen, ancak san’atıyla zirvede olan isimlerinden biri. Hattâ bana göre en
büyüğü... Ancak ne yazık ki, kendisi, eserleriyle berâber az bilinen bir
kıymettir. Eserlerinin dünyâ klasikleri arasında yer alan birçok eserle,
özellikle Alman ve Fransız edebiyâtının temsilcileriyle, boy
ölçüşebilecek kalitede olması, kendisinin san’at ve edebî değerini
göstermektedir.
Safiye Erol’un eserleri arasında
İstanbul ve özellikle Kadıköy’ün yeri ayrıdır. Öyle ki, 1938’de
yayınlanan ilk romanı da, “Kadıköyü’nün Romanı” adını taşımaktadır. Ayrıca
1944’de yayınlanan “Ülker Fırtınası” ile 1955 yılında yayınlanan son romanı “Dineyri
Papazı” da, mekân olarak Kadıköy’de geçen romanlardır.
Yazarın sâhib olduğu anlatım
yeteneği, her üç kitâbda da, karşımıza birbirinden güzel Kadıköy fotoğrafları
sunmaktadır. Kadıköyü’nün Romanı, yaz mevsiminde Fener Burnu (İnci Burnu) ve
Kadıköy sâhilinin görüntüsü ile başlar. Roman, birkaç gencin Kadıköy’ün farklı
semtlerinde yaşadıkları aşklarıyla, eğlenceleri, mâcerâlarıyla geçer. Bu arada
Kadıköy, Moda, Bahâriye, Kalamış, Fenerbahçe, Hasanpaşa, Gazhâne, Acıbâdem,
Feneryolu, Suâdiye, Bostancı, Göztepe gibi semtlere dâir muazzâm tasvîrler yer
alır. Öyle ki, Kadıköy’e dâir yapılan anlatımlarda şimdiye kadar, böylesine
başarılı bir anlatımı görmedim.
Kendisi mekân anlatımına, ayrı bir
özen göstermekte ve bu noktada bir roman değil de, bir gezi kitâbı kaleme
alır gibidir. Kadıköy Romanı’nı okuyanlar, Moda’dan Yoğurtçu Parkı’na inen Şifâ
Yokuşu’ndan Bahâriye gidişin kaç dakîka sürdüğünü görebilirler; Dineyr Papazı’nı
okuyanlar, Kadıköy’den ya da Fenerbahçe’den Gazhâne’ye (Hasanpaşa) hangi
yollardan ve nasıl gidileceğini görürler. Ayrıca Gazhane semtinden (Günümüzde Hasanpaşa
Gazhânesi’nin arkası ve yan tarafında kalan bölge) Fikirtepesi’ne bakışa dâir
anlattığı manzara müthiştir. Üstelik günümüzde içler açısı bir kentsel dönüşüm
geçiren Fikirtepe’ye dâir bu satırları okumak, yaz ortasında meltem etkisi
yaratmaktadır. Ülker Fırtınası’nda da Kadıköy’den Feneryolu’na ya da Suâdiye’ye
gidişi anlatırken, büyük bir hayrânlığa kapılmamak imkânsızdır. Özellikle roman
kahramanının Feneryolu’ndaki köşkünden Kalamış ve Fenerbahçe’ye gidişine dâir anlatımlar,
âdetâ fotoğraf etkisi yapmaktadır. Kalamış’taki, fotoğraflardan tanıdığımız,
eski kahvehâneden Moda’ya ve Marmara Denizi’ne bakışı anlattığı satırlar, çok
güzeldir.
Safiye Erol, Kadıköy’ü anlattığı üç
romanında da Kadıköy’ün hem zengin insanlarına, hem de yoksul insanlarına dâir
çok etkileyici ve gerçekçi çıkarımlar da yapmaktadır. Bu arada sonradan
benimseyeceği Rûfâîliğin de etkisiyle olsa gerek, tasavvûfî anlatımlar da öne
çıkmaktadır. Meselâ Ülker Fırtınası’nda kahramanımızın babası rolünde bir
Bektâşî dedesi görülmektedir. Ama burada İslâmî bir bakış görülmediği gibi
sâdece Allah inancını öne çıkartmaktadır.
Bana göre yazarımızın romanlarında
ahlâk anlayışındaki farklılık öne çıkmaktadır. Hem Dineyr Papazı’nda, hem Ülker
Fırtınası’nda ana karakterler, evli erkeklere âşık olan ve bu şekilde hayâtını
sürdüren iki kadındır. 1930’lu yıllarda geçen bu romanlarda, yazarımız, bu kadınlara
önyargılı yaklaşmadığı gibi onların aşklarını âdetâ kutsamakta ve en sonuna
kendi irâdelerinin sonucu olarak bu ilişkiler, sona ermektedir. Burada yazarımız,
ismini vermediği bir feminizm sergilemekte ve kadın irâdesi ile sevgisinin
gücünü, çok estetik ve edebî bir biçimde sergilemektedir.
Sâfiye Erol’u okuyanlar, bir yandan
ideâl ahlâkı, aşkı, sevgiyi, sadâkati, olabilecek en estetik ve edebî bir
biçimde görmekte, bir yanda hayâtının merkezinde olan Kadıköy’e dâir müthiş
anlatımlar, bir yanda da 1930’lu yılların Türkiyesi’ne ve Türk inkılâbına dâir
aktarımlar görmektedir...
Bu yazı, objektif bir edebiyât
yazısından öte, Sâfiye Erol’a duyulan hayranlığın, Kadıköy özelinde ifâdesidir.
Safiye Erol’un şâheseri olan Ciğerdelen’i ise ayrı bir yazıyla ele alacağım.
Edebî ve estetik zevki tatmak isteyen, 1930’lu yılların Türkiyesi’ni ve
Kadıköyü’nü tanımak isteyenlerin mutlâka okuması gereken bir yazardır...
Tavsîye ederim, efendim... Okuyunuz...
26.06.2016
KUTLU ALTAY KOCAOVA
Tebrilker.
YanıtlaSil